Zdania złożone podrzędnie i imiesłowowy równoważnik zdania.

Przypominam Wam, że aby zdanie było złożone, musi mieć co najmniej DWA orzeczenia, czyli czasowniki. Oczywiście może być ich więcej, wtedy zdanie jest złożone wielokrotnie. Jeśli czasownik jest jeden, wtedy mamy zdanie pojedyncze.

Poniżej przypominam rodzaje zdań złożonych podrzędnie. Pamiętajcie, że każde takie zdanie składa się z części, gdzie jedna z nich (zdanie podrzędne) wynika z drugiego (zdania nadrzędnego) i zastosowane samodzielnie nie zachowuje sensu,  Zdania składowe oddziela się przecinkiem.

np. Okazało się, że pisały o tym wszystkie gazety.Zdanie podrzędne zastępuje lub rozwija jedną z części zdania nadrzędnego i odpowiada na takie samo pytanie jak część zdania, które zastępuje.
Okazało się - to część nadrzędna, czyli oznaczamy ją: 1
teraz zadajemy pytanie: co? (co się okazało?) , że pisały o tym wszystkie gazety. - to część podrzędna, czyli nasz numer 2 na wykresie, ona odpowiada nam na pytanie.
W ten sposób będzie Wam łatwiej zapamiętać, jak rozróżnić część nadrzędną od podrzędnej i określić typ zdania.

Aby poprawnie i szybko określić typ zdania złożonego podrzędnie, najlepiej, jeśli nauczycie się pytań na jakie odpowiadają, co zastępują, jakie mają odpowiedniki - czyli tych podanych poniżej 'słówek'.


Zdanie złożone podrzędne podmiotowe.

Odpowiadają na pytania: kto? co?

W zdaniu nadrzędnym podmiotem jest zaimek ten, ta, to (czasem w domyśle) lub znajduje się wyraźnie:
mówi się, zdaje się, śni się, marzy się, wiadomo, dziwne, jasne, pewno.

Przykłady:

Kto nie pracuje (1), ten nie je (2).

Cokolwiek się zdarzy (1), niech uderza (2).

Nie wiadomo (1), czy te okrzyki to rozkaz (2).

Co ma się stać (1), niech się stanie (2).

Kto nie umie opanować gniewu (1), ten bez potrzeby wybucha (2).

Wydaje mi się (1), że czytałem tę książkę (2).

Zdania podrzędne dopełnieniowe. Odpowiadają na pytania przypadków zależnych: kogo? czego? komu? czemu? kogo? co? kim? czym? o kim? o czym? Odpowiednikami w zdaniu głównym są zaimki: ten, ta, to lub czasowniki modalne: widać. Przykłady: Bogini Hestia chroni tych (1), którzy do niej zwracają się z prośbą o opiekę (2). Zrobisz to (1), co będziesz uważał za słuszne (2). Czułem (1), jak mój entuzjazm udzielał się zebranym (2). Dziecko zapytało (1), która godzina (2). Niektórzy utrzymują (1), że to sam Zeus zamienił Kallisto w niedźwiedzicę (2).

Zdania podrzędne przydawkowe.

Odpowiadają na pytania: jaki? który? czyj? ile?

Odpowiednikami w zdaniu głównym są zaimki ten, taki, tyle.

Przykłady:

Zebrani wykazali takie zainteresowanie referatem (1), że rozgorzała bardzo ożywiona dyskusja (2).

Jaki piątek (1), taki świątek (2).

Tezeusz był królem (1), który bił monetę (2) i umieścił na niej wizerunek byka (3).

Leda była boginią Leto (1), która urodziła Artemidę i Apollina (2).

Triptolemos udzielił Demeter wiadomości (1), których szukała (2).

Zdania podrzędne orzecznikowe.

Odpowiadają na pytania: czym jest? jaki jest?

Odpowiednikami w zdaniu głównym są zaimki: ten, taki, taka, takie.

Przykłady:

Jakie drzewo (1), taki owoc (2).

On zawsze jest taki (1), jakim go znasz od wielu lat (2).

Jestem tym (1), czym byłem całe życie (2).

Dobra książka jest dla nas tym (1), czym pokarm dla głodnego (2).

Położenie było takie (1), że trudno było powziąć jakąś decyzję (2).

Zdania podrzędne okolicznikowe - zastępują okoliczniki zdania nadrzędnego.

Zdania okolicznikowe miejsca.

Wskazują miejsce i kierunek.

Odpowiadają na pytania: gdzie? skąd? dokąd?

Odpowiednikami w zdaniu nadrzędnym są przysłówki: tam, stąd, dotąd, tędy, tamtędy, tu, gdzie.

Przykłady:

Apollo obiecał Kyrene zabrać tam (1), gdzie będzie mogła polować (2).

Najwytrzymalsza roślina ucieka stąd (1), gdzie tylko suche piaski zalegają podłoże (2).

Śmiały znajdzie tam (1), gdzie tchórzliwy traci (2).

Kronos i tytani zostali zepchnięci do Tartaru (1), gdzie strzegli ich Sturamienni (2).

Zdania okolicznikowe czasu.
Wskazują na czas dokonania czynności zdania nadrzędnego.

Odpowiadają na pytania: kiedy? odkąd? jak długo? dopóki? jak często?

Zadania zaczynają się od spójników lub wyrazów występujących w funkcji spójników: gdy, kiedy, podczas gdy, aż, skoro, jak tylko, zanim, nim, ledwie, wtedy, tak długo, póty, wnet, już.

Przykłady:

Na górze Likajon składano ofiarę ognia (1), gdy żadne stworzenie nie rzucało cienia (2).

Alalkomenes był pierwszym człowiekiem nad jeziorem Kopais (1), zanim jeszcze istniał księżyc (2).

Akteon podbiegł do rzeki (1), gdy dostrzegł Artemidę (2).

Hefajstos nie uwolnił Afrodyty dopóty (1), dopóki mu nie zwrócono cennych podarunków ślubnych (2).

Gdy słońce wyszło zza góry (1), mgły opadły (2).

W pierwszej chwili (1a), gdy stanął na trybunie (2), ogarnął salę spojrzeniem (1b).

Zdania okolicznikowe celu.
Wskazują, w jakim celu wykonana jest czynność.

Odpowiadają na pytania: po co? na co? w jakim celu?

Zdania zaczynają się od: aby, żeby, iżby, ażeby, by.

Przykłady:

Tolosa o głowie byka Zeus dał Minosowi (1), by strzegł Krety (2).

Artemida zesłała jagnię (1), by wypróbować Atreusa (2).

Jazon miał opłynąć przylądek (1), by znaleźć się z runem w Jalkos (2).

Istniał zakaz twórcy Wielkich Ministeriów (1), by żaden cudzoziemiec nie był do nich dopuszczony (2).

Wszyscy rano się śpieszą (1), aby nie spóźnić się do pracy (2).

Zdania okolicznikowe przyczyny.
Wyrażają przyczynę tego, o czym się mówi w zdaniu.

Odpowiadają na pytania: dlaczego? czemu? przez co? za co? wskutek czego? z jakiego powodu?

Zdania zaczynają się od spójników: ponieważ, gdy, że, skoro, kiedy, bowiem.

Przykłady:

Skoro zacząłeś pracę (1), doprowadź ją do końca (2).

Atena miała powody do zazdrości (1), ponieważ Arachne tkała piękniej od niej (2).

Alkinos złożył Posejdonowi w ofierze 12 byków (1), ponieważ bóg chciał pozbawić miasto dwóch portów (2).

Odyseusz był uradowany (1), że miał okazję spotkać tyle wybitnych osobistości (2).

Śmieję się z ciebie (1), że jesteś łatwowierny (2).

Zdania okolicznikowe sposobu.
Wskazują, w jaki sposób odbywa się czynność.

Odpowiadają na pytania: jak? w jaki sposób?

Zdania zaczynają się od spójników: że, iż, żeby, aby, ażeby, jakby, niby, niż, jak, jako.

Przykłady:

Przepisaliśmy tę pracę tak (1), że nie było błędów (2).

Zarzucano tragedii smutek (1), jakby chciano oglądać tragedie wesołe (2).

Każdy rzucał dokoła wejrzenie (1), jakby kogoś szukał (2).

Jak sobie pościelesz (1), tak się wyśpisz (2).

Jak zawołasz (1), tak ci odpowiedzą (2).

Zdania okolicznikowe przyzwolenia.
Zawierają myśl sprzeczną z tym, o czym się mówi w zdaniu nadrzędnym.

Odpowiadają na pytania: mimo czego?

Zdania zaczynają się od przyimków: mimo, wbrew, na przekór, oraz spójników: choć, lub.

Przykłady:

Wszedł do windy (1), choć bał się zjazdu do szybu (2).

Choćbym miał tu zostać do rana (1), nie ruszę się stąd (2).

Odyseusz wysłał swych ludzi na statek (1), chociaż nie bardzo chciało im się odpływać z Ajai (2).

Rzepa nic nie wskórał u dziedzica (1), choć liczył na jego pomoc (2).

Nie chciał jeść (1), mimo że był głodny (2).

Zdania okolicznikowe warunku.
Wskazują warunki, przy których czynność zdania nadrzędnego może być wykonana.

Odpowiadają na pytania: pod jakim warunkiem? w jakim wypadku?

Zdania zaczynają się od spójników: jeśli, żeby, chyba, chybaby, gdyby, byle, byleby, jeżeli, gdy, jak.

Przykłady:

Jeśli chcesz wydawać sądy o ludziach (1), musisz ich poznać (2).

Zdasz maturę (1), bylebyś chciał się uczyć (2).

Odyseusz groził swym towarzyszom śmiercią (1), jeśli nie puszczą go na wyspy (2).

Jeśli złoży ofiarę Posejdonowi (2), będzie mógł wrócić do Itaki (2).

Jeśli wzgardzicie świętym wizerunkiem (1), Atena was zniszczy (2).




źródło: http://www.interklasa.pl/



Imiesłowowy równoważnik zdania. 

Aby rozpoznać imiesłowowy równoważnik, bądź  przekształcić zdanie lub zdania używając imiesłowowego równoważnika zdania, przeczytajcie poniższe informacje. 

Pamiętajcie, że robiąc wykres, imiesłowowy równoważnik zawsze oznaczacie linią falistą.

Jak rozpoznać imiesłów?

Imiesłów jest nieosobową formą czasownika - ma specjalne końcówki, ale nie od każdego czasownika można utworzyć wszystkie imiesłowy.

Uwaga: Imiesłowy są to nieosobowe formy czasownika.

Przykłady:

Bezokolicznik -ć, -c	Imiesłów przymiotnikowy		Imiesłów przysłówkowy		Nieosobowa forma czasownika o zakończeniach -no, -to -ć, -c
	Czynny -acy, -ąca, -ące	Bierny -ny, -na, -ne, -ty, -ta, -te	Uprzedni -wszy, -łszy	Współczesny -ąc
iść	idący	---	---	idąc	---
pójść	---	---	poszedłszy	---	---
szyć	szyjący	szyty	---	szyjąc	szyto
obszyć	---	obszyty	obszywszy	---	obszyto
obszywać	obszywający	obszywany	---	obszywając	---
spiąć	---	spięty	---	---	---
spinać	spinający	spinany	---	spinając	spinano
wziąć	---	wzięty	wziąwszy	---	wzięto
brać	biorący	brany	---	---	brano
zebrać	---	zebrany	zebrawszy	---	zebrano
zbierać	---	zbierany	---	zbierając	zbierano
odkryć	---	odkryty	odkrywszy	---	odkryto
odkrywać	odkrywający	odkrywany	---	odkrywając	odkrywano
jeść	jedzący	jedzony	---	jedząc	jedzono
zjeść	---	zjedzony	zjadłszy	---	zjedzono
czytać	czytający	czytany	---	czytając	czytano
przeczytać	---	przeczytany	przeczytawszy	---	przeczytano
pominąć	---	pominięty	pominąwszy	pomijając	pominięto
mijać	mijający	mijany	---	mijając	mijano
sądzić	sądzący	sądzony	---	sądząc	sądzono
zasądzić	---	zasądzony	zasądziwszy	---	zasądzono
szeptać	szepczący	szeptany	---	szepcząc	szeptano

Czym jest imiesłowowy równoważnik zdania?

Czasem jest tak, że zdanie podrzędne zamiast normalnego orzeczenia (myślał, pisał, wiał) ma imiesłów (myśląc, pisząc,wiejąc). Wtedy właśnie mamy do czynienia z imiesłowowym równoważnikiem zdania podrzędnego.

imiesłowowy równoważnik             zdanie nadrzędne
zdania podrzędnego                                              Janek zapomniał o bożym świecie.Myśląc o Joasi, 

imiesłowowy równoważnik             zdanie nadrzędne
zdania podrzędnego                                                             zapłakał rzewnie.Sprawdziwszy stan konta, 

imiesłowowy równoważnik             zdanie nadrzędne
zdania podrzędnego                                                     wpadł do dziury przy drodze.Biegnąc do domu, 

imiiesłowowy równoważnik        zdania współrzędne względem siebie 
zdania podrzędnego                  i nadrzędne względem imiesłowowego równoważnika zdaniarzędne

                            Marcin podarł go i wyrzucił do kosza.Napisawszy list, 

Uwaga

• Mówiąc o imiesłowowym równoważniku zdania, mamy na myśli tylko
  • imiesłowy przysłówkowe uprzednie (usłyszawszy, wykrzyczawszy) lub współczesne (pisząc, krzycząc). 
    
• W testach z imiesłowowymi równoważnikami zdań możemy spotkać się w sposób następujący:
  • albo musimy rozpoznać je w zdaniu złożonym i zrobić odpowiedni wykres,
  • albo ocenić jego poprawność.
    
• Jak rozpoznać tę poprawność lub niepoprawność?
  Używając imiesłowów, często robimy błędy. 
  Aby wypowiedzenie było poprawne, czynności wyrażone imiesłowem i orzeczeniem w zdaniu nadrzędnym muszą odnosić się do tego samego podmiotu, w przeciwnym razie wypowiedzenie nie jest poprawne.
  
  Pamiętaj!
  Dla obu zdań – i podrzędnego, i nadrzędnego – wykonawcą imiesłowu i wykonawcą orzeczenia musi być ta sama osoba. 
  
  A.
  Anka rozważa swoje szanse i równocześnie gotuje barszcz.         Zdanie złożone współrzędnie
  Anka, rozważając swoje szanse, równocześnie gotuje barszcz.Imiesłowowy równoważnik zdania podrzędnego
• 
  
• Anka rozważa i Anka gotuje. Jest OK – i tu, i tu Anka jest podmiotem. 
  
  B.
  Kiedy spacerowałem, potwornie grzało słońce.          
  Spacerując, odczuwałem potworne gorąco słońca. Imiesłowowy równoważnik zdania podrzędnego
  
  Ja spaceruję. Ja odczuwam.  Jest OK – i tu, i tu ja jest podmiotem. 
  
  C.
  Gdy się opalałem, pogryzły mnie komary.   
  Opalając się, zostałem pogryziony przez komary.  Imiesłowowy równoważnik zdania podrzędnego
  Ja się opalałem. Ja zostałem pogryziony.  OK – i tu, i tu ja jest podmiotem.
  D.
  Kiedy przeczytałem o Robinsonie, współczułem mu.  Przeczytawszy o Robinsonie, współczułem mu.Imiesłowowy równoważnik zdania podrzędnego  
  
  Ja przeczytałem. Ja współczułem.  OK – i tu, i tu ja jest podmiotem.
  E.
  Kiedy korzystałem z komputera, zepsuł się.   Korzystając z komputera, zepsuł się!     
  Ja korzystałem z komputera,  on się zepsuł. Błąd! Dwa różne podmioty.

Uwaga! • Imiesłowowe równoważniki zdania możemy przekształcać w zdania, jeśli imiesłów zastąpimy osobową formą czasownika i wprowadzimy jeden ze spójników podrzędności: 
   ponieważ, dlatego, że, bo, kiedy np.   
   Kacper i Igor zmęczyli się, wchodząc na Giewont. 
   wypowiedzenie złożone z imiesłowowym równoważnikiem zdania
   Kacper i Igor zmęczyli się, kiedy wchodzili na Giewont. 
   zdanie złożone podrzędnie z podrzędnym okolicznikowym czasu.
• Imiesłowowe równoważniki zdania zawsze oddzielamy przecinkiem od zdania składowego.
• Zamieniając zdania złożone na konstrukcje z imiesłowowym równoważnikiem, przeważnie używamy

• imiesłowów współczesnych (jeśli dwie czynności przebiegają w tym samym czasie) 
  Sprzątając pokój słuchałem muzyki. (w tym samym czasie)
• albo imiesłowów przysłówkowych uprzednich (jeśli jedna z nich jest wcześniejsza)
  Napisawszy list, poszedłem na pocztę. (najpierw napisałem list, potem poszedłem na pocztę).

źródło: http://aleklasa.pl/gramatyka-testy-na-egzaminie/skladnia/1320-imieslowowy-rownowaznik-zdania